Την Παρασκευή 29 Μαρτίου, καθηγητές και εκπαιδευόμενοι του ΣΔΕ-Παραρτήματος Αγίου Νικολάου, στο πλαίσιο του μαθήματος του Project με θέμα «Ήθη και Έθιμα ζωντανά στο χθες και στο σήμερα, δεμένα με τα αγαθά του τόπου μας» επισκεφθήκαμε στο χωριό Κριτσά, της επαρχίας Μιραμπέλλου, ένα ξεχωριστό Μουσείο για τα ενδημικά φυτά, και τη βιοποικιλότητα της Κρήτης.
Το μουσείο ονομάζεται «Ροδάνθη», προς τιμήν της Κριτσωτοπούλας Ροδάνθης, μίας τοπικής ηρωίδας η οποία πολέμησε τους Τούρκους στο πλευρό των ανταρτών, ως Σπανομανώλης, χωρίς να γνωρίζει κανείς ότι είναι γυναίκα, ως το 1823, όταν και τραυματίστηκε σοβαρά κατά τη διάρκεια μάχης στην περιοχή Κουτάραντο, όπου χαρακτηρίστηκε μία από τις μεγαλύτερες μάχες της εποχής. Τότε αποκαλύφθηκε η ταυτότητά της και λίγο αργότερα ξεψύχησε στην Κριτσά.
Εμπνευστής και ψυχή του μουσείου είναι ο Γιώργος Αφορδακός, ένας άνθρωπος πολυπράγμων, μαραθωνοδρόμος, με πολλές διακρίσεις στο άθλημα, ο οποίος τη δεκαετία του 90’, καλέστηκε από τη Νομαρχιακή Επιτροπή να φτιάξει τις φυσιολατρικές διαδρομές του Νομού, ένα έργο δύσκολο και κοπιαστικό αφού απαιτούσε σχετικούς χάρτες, κείμενα και βέβαια πολύ φωτογραφικό υλικό. Η αγάπη του για τη φύση, ελλόχευε πάντα, μέσω όμως αυτής της δραστηριότητας και μέσω του πλούσιου φωτογραφικού υλικού, γεννήθηκε το όνειρο του μουσείου που έχουμε την τύχη να έχουμε στο νησί.
Ο κύριος Αφορδακός διάλεξε να στεγάσει αυτό το όνειρο σε ένα ξεχωριστό κτίριο του ύστερου 17ου αιώνα. Ένα κτίριο το οποίο από το 1851 και έως το 1971 άνηκε σε μία οικογένεια της Κριτσάς. Από το 1971 έως και το 1985 ενοικιάζονταν από τους κληρονόμους, στους αστυνόμους και τους δασκάλους του χωριού και έπειτα αφέθηκε στην τύχη του.
Το 2000 ο κύριος Αφορδακός αγόρασε το κτίριο και από το 2012 έως και το 2017 διήρκησε η αναπαλαίωση του, με τη βοήθεια του προγράμματος Leader και την αμέριστη στήριξη του Δήμου Αγίου Νικολάου. Έκτοτε λειτουργεί ως μουσείο «Ροδάνθη». Το κτίριο από μόνο του είναι ένα στολίδι, με μία υπέροχη βεράντα, στην οποία μαζεύει τους επισκέπτες, ΄μαθητές΄ του, όπως εμάς που κατάφερε να μας ταξιδέψει σε κάθε γωνιά του νησιού μέσα στον χρόνο, δείχνοντας μας απολιθώματα που ο ίδιος έχει ανακαλύψει, παρουσιάζοντας έτσι και τη φυσική ιστορία εκατομμυρίων ετών της Κρήτης, αλλά και μία υπέροχη βιβλιοθήκη που αριθμεί πάνω από 4500 βιβλία τα οποία πάντα συμβουλεύεται για κάθε μοναδικό του εύρημα.
Εκεί λοιπόν είδαμε απολιθώματα από νάνους ιπποπόταμους, από ελέφαντες, από ελάφια, απολιθωμένο κέρατο από ρινόκερο κ.ά. Μας έδειξε απολιθώματα από κοράλλια που τα εντόπισε σε 1300 μέτρα υψόμετρο και άλλα θαλάσσια απολιθώματα που βρέθηκαν στα 2.100 μέτρα, υποδηλώνοντας ότι η Κρήτη αναδύθηκε από τη θάλασσα. Υπέροχα ευρήματα αποτελούν και οι πορφύρες.
Οι πορφύρες είναι ένα κοχύλι, μέσα στο οποίο ο ζωντανός οργανισμός έχει έναν αδένα από τον οποίο έπαιρναν το πορφυρό χρώμα, όπως υποδηλώνει το όνομα του. Σπάζοντας το κοχύλι και βάζοντας το σε ζεστό νερό, απελευθερώνονταν το χρώμα. Εξαιρετικής ομορφιάς οι απολιθωμένοι αμμωνίτες αλλά και τα φιλντισένια κοχύλια τα οποία προκύπτουν μετά από τέσσερα χέρια τρίψιμο.
Μάθαμε να ξεχωρίζουμε τα πιο παλιά απολιθώματα, τα οποία έχουν πιο σκούρο χρώμα και είναι πιο βαριά αφού μετατρέπονται σε λιθάνθρακα. Τα νεότερα είναι πολύ πιο ανοιχτά και ελαφριά, υποδηλώνοντας ότι είναι πιο πρόσφατα. Είδαμε και μάθαμε για το σκληρό, ανθεκτικό χόρτο Σίλος, από το οποίο φτιάχνονταν τα σκοινιά που έβγαζαν το νερό από τα πηγάδια και μετά που φθειρόταν αρκετά και δεν μπορούσε να εξυπηρετήσει τον σκοπό αυτό, το μετέτρεπαν σε λούφες ή το χρησιμοποιούσαν για τον καθαρισμό των διάφορων σκευών όπως τις σκάφες μετά το ζύμωμα. Εξαιρετικό και το απολίθωμα του σκορπιδιού, ένα φυτό το οποίο είναι χρήσιμο για τις πέτρες στα νεφρά και τον προστάτη, του οποίου το απολίθωμα έμοιαζε με ζωικής προέλευσης αφού όταν ξεραίνεται, τα φύλλα στρουφίζουν, κάνοντας το να μοιάζει με απολίθωμα σαλιγκαριού ή αμμωνίτη.
Στο υπόγειο του κτιρίου φυλάσσονται φυτά και βότανα τα οποία σχετίζονται με τα υφάσματα. Εκεί είδαμε μία απίστευτη συλλογή από νήματα, τα οποία βάφτηκαν από την κυρία Κατερίνα Κορέ το 2004, σε 165 διαφορετικές αποχρώσεις από 32 διαφορετικά φυτά. Το φυτό Ακονιζά μας δίνει 42 διαφορετικές αποχρώσεις. Άλλα φυτά ήταν το ρόδι, η μαντζουράνα, η μαντιλίδα, η βερυκοκιά, η αμυγδαλιά, η δαμασκηνιά, το χαμομήλι, ο πλάτανος, η μπουρνελιά κ.ά. Από τα 32 φυτά ξεχώρισαν το έντονο κίτρινο και πορτοκάλι της ξυνίδας και της άγριας ρίγανης, τα έντονα πράσινα του αμπελιού, τα μωβ από φύκια του γιαλού και τα έντονα πορφυρά του ριζαριού. Το ριζάρι είναι ένα φυτό το οποίο στο κέντρο της ρίζας του είναι σκούρο κόκκινο, δίνοντας ανάλογες αποχρώσεις. Σε αυτό τον χώρο είδαμε πολύ παλιά υφαντά, βελέντζες από μαλλί και λινάρι, προσόμια, κ.ά όλα βαμμένα με φυτικά χρώματα. Παλαιότερα στο υπόγειο, φυλάσσονταν τα πιθάρια με το λάδι. Στο πάτωμα του υπογείου, σε μία γυάλινη προθήκη, είδαμε θαμμένο μέσα στο χώμα ένα πιθάρι. Όπως μας εξήγησε ο κύριος Αφορδακός, αυτό το πιθάρι, αποτελούσε την ασφάλεια, του πολύτιμου λαδιού, σε περίπτωση που κάποιο από τα πιθάρια έσπαγε. Μικρά αυλάκια μετέφεραν το λάδι που έφευγε από τα σπασμένα ή ακόμη και ραγισμένα πιθάρια και το μετέφεραν στο πιθάρι που ήταν τοποθετημένο βαθύτερα. Εντυπωσιακά και τα κυπαρισσένια τεράστια δοκάρια του κτιρίου, τα οποία έμοιαζαν να τοποθετήθηκαν σήμερα. Σύμφωνα με τον κύριο Γιώργο Αφορδακό, το κρητικό κυπαρίσσι αλλά και ο κέδρος Λιβάνου και Κύπρου ήταν τα τρία πιο περιζήτητα ξύλα για τις Αιγυπτιακές σαρκοφάγους.
Μέσα από την επίσκεψη μας αυτή είχαμε την ευκαιρία να δούμε σπανιότατα φυτά, καθώς και πολλές ομάδες φυτών και βοτάνων της κρητικής φύσης. Μέσω της πρωτοφανούς αυτής συλλογής, που για χιλιάδες χρόνια χρησιμοποιούν οι Κρητικοί στη διατροφή, στη θεραπεία και στην καθημερινή ζωή τους, μπορεί κάποιος να γνωρίσει τη σπουδαιότητα της φύσης στον κρητικό βίο. Μας δόθηκε η δυνατότητα να θαυμάσουμε τις φυτικές βαφές, να μυρίσουμε, να γευτούμε και να έχουμε βιωματική επαφή με τα εκθέματα του μουσείου.
Η επίσκεψη μας ολοκληρώθηκε αφού ο κύριος Αφορδακός μας φίλεψε με περισσή αγάπη τα παραδοσιακά γευστικότατα κουμπάνια και τσάι του βουνού. Κλείνοντας, μας εκμυστηρεύτηκε ότι το μουσείο θα μπορούσε να έχει και το όνομα « Και τα όνειρα γίνονται πραγματικότητα» δείχνοντας μας την αγάπη του για αυτό που κάνει!
Οι εκπαιδευτές και εκπαιδευόμενοι του παραρτήματος ΣΔΕ Αγίου Νικολάου ευχαριστούν θερμά τον κύριο Γιώργο Αφορδακό για αυτό το ταξίδι στον χρόνο που αποτέλεσε μία πολύ ευχάριστη και διδακτική εμπειρία.
Ο Υπεύθυνος Παραρτήματος, Αργυράκης Δημήτριος,
Η Εκπαιδεύτρια της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης
του Παραρτήματος, Βαϊλάκη Ισμήνη