Την Παρασκευή 26 Απριλίου, εκπαιδευτές και εκπαιδευόμενοι του ΣΔΕ-Παραρτήματος Αγίου Νικολάου, στο πλαίσιο του μαθήματος του Project με θέμα «Ήθη και Έθιμα ζωντανά στο χθες και στο σήμερα, δεμένα με τα αγαθά του τόπου μας» επισκεφτήκαμε για ακόμη μία φορά το χωριό της Κριτσάς Λασιθίου και συγκεκριμένα την Ενορία της Παναγίας της Οδηγήτριας.
Η αφορμή για αυτή μας την επίσκεψη ήταν η συγκέντρωση των γυναικών του χωριού της Κριτσάς στο προαύλιο της εκκλησίας με σκοπό να τηρήσουν όπως κάθε χρόνο το έθιμο των Βαγιών και να κατασκευάσουν από τα φύλλα της Βαγιάς (κλάδους φοινίκων) τους περίτεχνους σταυρούς που θα μοιραστούν την Κυριακή των Βαΐων στους πιστούς της ενορίας τους. Το έθιμο των Βαγιών και συγκεκριμένα η κατασκευή των σταυρών πραγματοποιείται από την εθελοντική ομάδα γυναικών της Κριτσάς «Αγαπώ τον τόπο μου» εδώ και 20 χρόνια και όπως κάθε χρόνο καλούν όλο τον κόσμο να έρθει να μάθει την τέχνη κατασκευής των σταυρών και φυσικά να συμμετέχει σε όλη τη διαδικασία.
Λίγα λόγια για το έθιμο– Η Κυριακή των Βαΐων
Την Κυριακή των Βαΐων ο λαός μας τη γιορτάζει με ιδιαίτερη λαμπρότητα. Σύμφωνα με το χριστιανικό εορτολόγιο καθιερώθηκε να ονομάζεται Κυριακή των Βαΐων, ή Κυριακή του Λαζάρου, ή Κυριακή Βαϊοφόρος, η προηγούμενη Κυριακή της εορτής της Ανάστασης. Από την Κυριακή των Βαΐων αρχίζει ουσιαστικά η λεγόμενη Μεγάλη Εβδομάδα ή Εβδομάδα των Παθών. Κατά την ημέρα αυτή εορτάζεται η ανάμνηση της θριαμβικής εισόδου του Ιησού Χριστού στα Ιεροσόλυμα όπου, κατά τους συγγραφείς των Ιερών Ευαγγελίων, οι Ιουδαίοι τον υποδέχθηκαν κρατώντας βάια ή βάγια (κλάδους φοινίκων) και απλώνοντας στο έδαφος τα φορέματά τους ζητωκραύγαζαν «Ωσαννά, ευλογημένος ο ερχόμενος εν ονόματι Κυρίου». Κατά τους πρώτους αιώνες του Χριστιανισμού η εορτή της ανάμνησης αυτής τελούταν μαζί με την ανάσταση του Λαζάρου. Αργότερα η δεύτερη, η ανάσταση του Λαζάρου, μετατέθηκε κατά μία ημέρα πριν, το λεγόμενο Σάββατο του Λαζάρου. Σήμερα η Κυριακή αυτή, τόσο στην Ανατολική όσο και στη Δυτική Εκκλησία, θεωρείται ως η αρχή των Αγίων Παθών. Αρχικά, η κατάλυση ψαριών, λαδιού και κρασιού την ημέρα αυτή, θεωρήθηκαν ασυμβίβαστα προς την ιερότητα της Μεγάλης Εβδομάδας και της ακολουθούμενης νηστείας, (Μεγάλη Τεσσαρακοστή). Όμως, όλα αυτά για το χαρμόσυνο χαρακτήρα της ημέρας προσαρμοστήκαν ανάλογα. Σημειώνεται ότι στις πρώτες εκκλησίες, εορταζόταν η μνήμη αυτή με αναπαράσταση του γεγονότος.
Ιεροσόλυμα
Συγκεκριμένα στους Αγίους Τόπους κατά τον 4ο αιώνα, ο επίσκοπος ξεκινώντας με πομπή από το Όρος των Ελαιών εισερχόταν στα Ιεροσόλυμα επί «πώλου όνου» περιστοιχιζόμενος από τον κλήρο, ενώ οι πιστοί προπορευόταν κρατώντας κλάδους φοινίκων.
Βυζάντιο
Στους δε Βυζαντινούς χρόνους τελούνταν ο λεγόμενος «περίπατος του Αυτοκράτορα». Η πομπή ξεκινούσε από τα ανάκτορα και ο αυτοκράτορας συμμετείχε ο αυτοκράτορας κρατώντας την εικόνα του Χριστού, πλαισιωμένος από το ιερατείο. Η πομπή κατέληγε στην Αγιά Σοφιά. Της αυτοκρατορικής αυτής πομπής προηγούνταν ο λαμπαδάριος ο οποίος έψελνε «Εξέλθατε έθνη και θεάσασθε σήμερον τον βασιλέα των ουρανών…». Σύμφωνα με τη μαρτυρία του Βαλσαμώνα στο τέλος της εορτής αυτής ο μεν Αυτοκράτορας διένειμε ιδιόχειρα βάγια και σταυρούς, ο δε Πατριάρχης κεριά για την Μεγάλη Εβδομάδα.
Ελλάδα
Στην Ελλάδα αντ΄ αυτών διατηρείται μόνο η διανομή των βαγιών από τους ιερουργούς των εκκλησιών. Κατά το Μεσαίωνα στη Δυτική Εκκλησία υπήρξε ένα περίεργο έθιμο όπου μέσα στην εκκλησία περιαγόταν όνος επί του οποίου φερόταν ομοίωμα του Χριστού. Η Ελληνορθόδοξη Χριστιανική Υμνολογία, ειδικά για την Κυριακή των Βαΐων, περιλαμβάνει τρία θριαμβικά αναστάσιμα απολυτίκια και ένα κοντάκιο της ημέρας.
Συνοψίζοντας, εκεί στη Μονή Οδηγήτριας, εκπαιδευτές και εκπαιδευόμενοι συναντήσαμε τις γυναίκες του χωριού τον πάτερ Λεωνίδα και τον υπόλοιπο κόσμο που είχε συγκεντρωθεί με αφορμή το έθιμο των βαγιών. Γίναμε αμέσως ένα με την ομάδα και μέσα από τις συζητήσεις που κάναμε με όλους τους παρευρισκόμενους μάθαμε πολλές πληροφορίες για το έθιμο των βαγιών καθώς και για άλλα παραδοσιακά έθιμα. Έπειτα, μας έδειξαν με μεγάλη χαρά και προθυμία όλη τη διαδικασία κατασκευής των περίτεχνων σταυρών, όπου κι εμείς με τη σειρά μας συμμετείχαμε σε όλη τη δράση φτιάχνοντας αρκετούς σταυρούς από τα φύλλα των βαγιών, οι οποίοι την Κυριακή των Βαΐων ευλογήθηκαν και μοιράστηκαν στους πιστούς της ενορίας της Κριτσάς. Ήταν μία πρωτόγνωρη εμπειρία για εκπαιδευτές και εκπαιδευόμενους, την οποία ευχαριστηθήκαμε πολύ και δεσμευτήκαμε του χρόνου τέτοια μέρα να ξανασυμμετέχουμε με χαρά στο έθιμο του τόπου μας. Τα ήθη και τα έθιμα του τόπου μας είναι μέρος της ιστορίας μας και έχουμε χρέος να διατηρήσουμε και να τα μεταφέρουμε στους νεότερους.
Τέλος, Οι εκπαιδευτές και εκπαιδευόμενοι του παραρτήματος ΣΔΕ Αγίου Νικολάου ευχαριστούμε θερμά την εθελοντική ομάδα «Αγαπώ τον τόπο μου» από την Κριτσά Λασιθίου για τη φιλοξενία τους και τη θετική τους διάθεση και τους ευχόμαστε να συνεχίσουν έτσι τηρώντας τα ήθη, τα έθιμα και τις παραδόσεις του τόπου τους.
Ο Υπεύθυνος Παραρτήματος, Αργυράκης Δημήτριος,
Η Εκπαιδεύτρια της Ελληνικής Γλώσσας
του Παραρτήματος, Ψαρουδάκη Ιωάννα