1ο ΒΡΑΒΕΙΟ ΓΙΑ ΤΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΡΙΤΣΑΣ – ΣΤΟ ΔΙΕΘΝΗ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟ «ΚΥΠΡΟΣ –ΕΛΛΑΔΑ-ΟΜΟΓΕΝΕΙΑ: ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΓΕΦΥΡΕΣ»
Το Γυμνάσιο Κριτσάς συμμετείχε φέτος στο διεθνή διαγωνισμό “Κύπρος-Ελλάδα- Ομογένεια: Εκπαιδευτικές Γέφυρες” με θέμα το Κυπριακό. Με το συντονισμό του Ε.Ε.Ε.Ε.Κ. Αγ. Νικολάου συνεργάστηκε με σχολεία από όλη την Ελλάδα και την Κύπρο και διαγωνίστηκε με το PROJECT «Χαρταετοί της Ειρήνης» και με τη μαθητική εφημερίδα «Ενάλιοι Διάλογοι» αποσπώντας το 1Ο ΒΡΑΒΕΙΟ. Η δική μας συνεισφορά στην εφημερίδα ήταν η συνέντευξη που πήραμε από τον κ.Παντελή Σωτηριάδη για το γλυπτό “Σκεπτόμενος (πρόσφυγας)” που δώρισε ο δήμος Αγίου Νικολάου στο δήμο Αγίου Δομετίου Κύπρου. Αξίζει να διαβαστεί όχι μόνο γιατί βραβεύτηκε αλλά και γιατί τα λόγια του κ.Σωτηριάδη συγκινούν με τη βαθιά ευαισθησία και ανθρωπιά τους για το δράμα των προσφύγων, όπως το βίωσε από τους Μικρασιάτες γονείς του, όπως επαναλήφθηκε με την τουρκική εισβολή στην Κύπρο και όπως επαναλαμβάνεται δυστυχώς μέχρι σήμερα.
Η Συνέντευξη των μαθητών του Γυμνασίου Κριτσάς
από το δημιουργό του γλυπτού «Σκεπτόμενος» (πρόσφυγας)
Ο Δήμος Αγίου Νικολάου Κρήτης επισφραγίζοντας την 30χρονη σχέση αδελφοποίησης με το μαρτυρικό Δήμο Αγίου Δομετίου Κύπρου προσέφερε ως δώρο ένα έργο με ιδιαίτερο συμβολισμό, το γλυπτό του εργαστηρίου Σωτηριάδη με τίτλο «Σκεπτόμενος» και υπότιτλο «πρόσφυγας». Πρόκειται για μια σύνθεση που ως βάση της έχει το γυαλί πάνω στην οποία κάθεται μπρούτζινη μορφή σε στάση προβληματισμού κι απόγνωσης.
Το έργο πριν την αναχώρησή του για την Κύπρο είχε εκτεθεί για 3 μέρες στο λιμάνι του Αγίου Νικολάου και είχε τραβήξει το ενδιαφέρον και την προσοχή μας. Προλάβαμε και τον καμαρώσαμε. Έλαμπε στον ήλιο ο σφυρήλατος μπρούτζος και μας φάνηκε παράξενο πώς μια τόσο επιβλητική μορφή 600 κιλών και πάνω ήταν ταυτόχρονα και τόσο ανθρώπινη!
«Αυτή είναι και η διαφορά της τέχνης από ένα τεχνητό εργαλείο με χρηστική αξία», μας είπε ο ένας από τους δημιουργούς του έργου, ο κ.Παντελής Σωτηριάδης, που επισκέφτηκε το σχολείο μας. «Όταν σε ένα δημιούργημα αποτυπώσεις ένα έντονο και παρατεταμένο συναίσθημα, εφαρμόζοντας συγκεκριμένες τεχνικές και χρησιμοποιώντας συγκεκριμένα υλικά, τότε αυτό είναι ΤΕΧΝΗ, εικαστικό δημιούργημα».
Μεσημέρι Παρασκευής 19 Ιανουαρίου 2024 άφησε στο εργαστήριο τον ανιψιό του Χαράλαμπο και ανηφόρισε στην Κριτσά, για να λύσει τις απορίες μας, για να ακούσει τους προβληματισμούς και τις σκέψεις που μας γέννησε το έργο του. Οικογενειακή παράδοση είναι η τέχνη της σφυρηλάτησης του μπρούτζου που εφάρμοσαν οι αδερφοί Σωτηριάδη και στο άλλο τους γλυπτό που βρίσκεται στις Βρυξέλες, την «Αρπαγή της Ευρώπης», αφού τη συγκεκριμένη τεχνική αλλά και συμπεριφορά των συγκεκριμένων υλικών την έμαθαν από πολύ μικροί βοηθώντας τον πατέρα τους στο εργαστήριό του». Η οικογένεια Σωτηριάδη κατάγεται από την Τραπεζούντα και με τη μικρασιατική καταστροφή ήρθαν στην Κρήτη μεταφέροντας μαζί με τη νοσταλγία των χαμένων πατρίδων και το μεράκι για την τέχνη του χαλκουργού, όπως τόσοι και τόσοι Μικρασιάτες πρόσφυγες μετέφεραν στη χώρα μας τεχνικές, μουσικές και πολιτιστικά στοιχεία.
Δακρύζει ο κ.Σωτηριάδης όταν μας αφηγείται τα βάσανα και τις ταλαιπωρίες της οικογένειάς του… Εφτά μηνών ήταν ο πατέρας μου όταν ήρθαν στην Κρήτη οι παππούδες… Όλος ο μικρασιατικός ελληνισμός υπέφερε για πολλά χρόνια έχοντας χάσει πατρίδα, σπιτικό αλλά και μέλη της οικογένειας. Ενώ έφερε μαζί του πολύτιμες τεχνικές, γνώσεις και πολιτισμό, δεν έγινε δεκτός από τους γηγενείς με καλό τρόπο. Καχυποψία, φόβος και μίσος ήταν τα συναισθήματα των ντόπιων. Συχνά τους ονόμαζαν «τουρκόσπορους» και για πολύ καιρό τους είχαν αποκλεισμένους από την κοινωνική ζωή. Στην Κριτσά και στη θέση Θεολόγος εγκαταστάθηκαν πολλές οικογένειες προσφύγων όχι όμως χωρίς αντίδραση. «Θυμάμαι το πονεμένο ύφος της γιαγιάς μου της Πόντιας, όταν μας αφηγούνταν αυτά τα γεγονότα …Πόνος που επανερχόταν κάθε φορά που στις ειδήσεις έλεγαν για πολέμους και πρόσφυγες». Μόλις ακούσαμε αυτή τη φράση καταλάβαμε μέσα και από τα δακρυσμένα μάτια του καλεσμένου μας πώς κατάφερε να κάνει ένα ψυχρό μέταλλο, όπως ο μπρούτζος να «πονέσει» , να είναι έτοιμο σχεδόν να δακρύσει… Και ανακαλέσαμε εικόνες από τους πρόσφυγες στην Κύπρο, φωτογραφίες γυναικών να αναζητούν αγνοούμενους δικούς τους ανθρώπους.
Τον ΠΡΟΣΦΥΓΑ όπου γης και εποχής αντιπροσωπεύει το συγκεκριμένο έργο τους λοιπόν. «Δημιουργήσαμε αυτή τη μορφή έτσι, ώστε να μην είναι ούτε άντρας ούτε γυναίκα ούτε παιδί. Να είναι μια φιγούρα που παραπέμπει στον ΑΝΘΡΩΠΟ, αφού πρόσφυγας μπορεί να γίνει κάθε άνθρωπος. Προτιμήσαμε μια μορφή μινιμαλ , απλή, όχι ρεαλιστική. Η φιγούρα δεν έχει πέλματα, δεν έχει δάχτυλα, αντιπροσωπεύει όλους τους πρόσφυγες και μετανάστες που χωρίς τίποτα ψάχνουν νέα πατρίδα, σπίτι, δουλειά. Έχουν τόσα ερωτηματικά …πού θα πάω, πού θα σταθώ, θα ζήσω, πού θα βρω δουλειά, αν αρρωστήσω τι θα γίνει; Όλα αυτά τα ερωτήματα που έχει ο κάθε πρόσφυγας θελήσαμε να τα αποδώσουμε με τη μορφή του σώματος. Αν δείτε το κεφάλι με το λαιμό θα διαπιστώσετε ότι σχηματίζουν το σημείο στίξης του ελληνικού ερωτηματικού. Ένα τεράστιο ΓΙΑΤΙ που νιώθει ο πρόσφυγας για την κατάστασή του. Βάλαμε να κρατάει ένα μικρό δισάκι γιατί τη στιγμή της φυγής συχνά δεν μπορούν να μεταφέρουν κάτι άλλο. Η κατάστασή τους είναι τόσο επικίνδυνη για την υγεία και την ύπαρξή τους, τόσο αβέβαιη, τόσο εύθραυστη που μόνο το εύθραυστο γυαλί μπορούσε να την αποδώσει. Για αυτό επιλέξαμε το γυαλί ως βάση τηςφιγούρας.
Η ιδέα για τη δημιουργία του γλυπτού δε γεννήθηκε πρόσφατα. Υπήρχε και ήταν σχέδιο του αείμνηστου Νίκου Σωτηριάδη του αδερφού του Παντελή, που μας έχει αφήσει. Υπήρχε και μακέτα και προορίζονταν το έργο για το δήμο της Νέας Καρχηδόνας, στην Αθήνα, ένα δήμο με πολλούς Κωνσταντινοπολίτες πρόσφυγες. «Στον αρχικό σχεδιασμό είχαμε προσθέσει και δύο κυπαρίσσια, σύμβολο της ορθοδοξίας, που το έχουμε πολύ δουλέψει και παρουσιάσει στην έκθεση πλωτών γλυπτών στη λίμνη του Αγίου Νικολάου».
Ο προηγούμενος δήμαρχος της πόλης, Αντώνης Ζερβός, ήξερε ότι υπάρχει αυτό το έργο, γιατί το είχαμε προτείνει μαζί με άλλα έργα μας να εκτεθεί σε συγκεκριμένη θέση στην πόλη. Καθώς η αδελφοποίηση με τον Άγιο Δομέτιο λήγει σε έξι μήνες- θα πάψει να υφίσταται ως αυτόνομη αυτοδιοικητική οντότητα, αφού θα συνενωθεί στο διευρυμένο μητροπολιτικό Δήμο Λευκωσίας – την πρωτεύουσα της Κυπριακής Δημοκρατίας, σκέφτηκε να του κάνει μια δωρεά. Ο δήμος του Αγίου Δομετίου είναι κατά τα 2/3 κατεχόμενος, οπότε το έργο αυτό είναι το καταλληλότερο για δώρο. Τα αποκαλυπτήρια του γλυπτού έγιναν στις 8 Δεκεμβρίου του 2023. Μάλιστα στο σημείο που τοποθετήθηκε είναι μια μικρή πλατεία τριγωνική που μπροστά περνάει η λεωφόρος Δημοκρατίας, ένας δρόμος που στα 500 μέτρα βρίσκεται το οδόφραγμα από όπου περνάς για να πας Κυρήνεια, να μπεις δηλαδή μέσα στα κατεχόμενα. Αυτός ο δρόμος έχει πολλή κίνηση, γιατί οι άνθρωποι περνούν για να πάνε απέναντι που είναι το σπίτι τους. Υπάρχει περίπτωση ένα σπίτι να χωρίζεται στη μέση! Να είναι το μισό στη μία πλευρά και το μισό στην άλλη. Αυτός ο δρόμος λοιπόν έχει πολλή κίνηση και σε αυτό το συμβολικό σημείο που μπήκε το γλυπτό έτυχε να υπάρχει ένα κυπαρίσσι, οπότε είμαι πολύ χαρούμενος που η σύνθεση που είχε σκεφτεί ο αδερφός μου ο Νίκος ολοκληρώθηκε με φυσικό τρόπο. Μάλιστα ο αρχιεπίσκοπος Κρήτης που ήταν παρών ενθουσιάστηκε με την ολοκλήρωση της εικόνας.
Ρωτήσαμε όμως και τεχνικά θέματα, όπως πόσο χρόνο πήρε η κατασκευή του γλυπτού και πήραμε την απάντηση ότι μόνο η κατασκευή του διήρκεσε πέντε μήνες. Είναι κατασκευασμένο από μπρούτζο, ένα κράμα από διάφορα μέταλλα που είναι λιωμένα και έχουν βάση το χαλκό. Για να μπορέσει να γίνει αυτό το γλυπτό από μέσα έχει ένα σκελετό από ανοξείδωτη λαμαρίνα σε τομές, μια ραχοκοκαλιά, όπως έχει το σκαρί ενός πλοίου στα ναυπηγεία. Η λαμαρίνα αυτή έχει πάχος δυο χιλιοστά είναι η «επιδερμίδα», ας πούμε, η οποία είναι επίπεδη, κόβεται στο σχήμα που θέλουμε και σφυρηλατείται και παίρνει τη φόρμα που της δίνουμε. Η επίστρωση της επιφάνειάς του έγινε με βερνίκι, κατασκευής του ίδιου από μελισσοκέρι και άλλα υλικά.
Συνδυάζεται λοιπόν η τεχνική του χαλκουργού με την τέχνη; «Ξέρουμε την τεχνική, ξέρουμε και τη συμπεριφορά των υλικών λόγω δουλειάς, οπότε είναι εύκολο για μας να δημιουργήσουμε μορφές. Είμαστε αυτοδίδαχτοι, δεν έχουμε πάει σε σχολή καλών τεχνών, γιατί θέλαμε να δημιουργούμε ελεύθεροι, χωρίς να ακολουθήσουμε τη γραμμή που κάθε σχολή προτείνει. Το ζητούμενο είναι να έχεις την ανάγκη να εκφράσεις συναισθήματα. Όταν ας πούμε αισθάνεσαι θυμό σκέφτεσαι ότι θες να τον εκφράσεις και αναρωτιέσαι πώς. Κάποιοι εκφράζονται με τη ζωγραφική. Έπειτα πρέπει να βρεις τον τρόπο, την τεχνική για να το κάνεις. Εμείς τη μάθαμε από τον πατέρα μας που μας είχε από μικρούς στο εργαστήριο να παρατηρούμε και όταν μεγαλώσαμε να βοηθάμε. Έτσι, στην ηλικία σας, εμείς είχαμε σχεδιάσει και είχαμε φτιάξει τους πολυελαίους στο σπίτι μας. Το «μαμούνι» της δημιουργίας, το ταλέντο καλλιεργείται λοιπόν. Η στάση της οικογένειας είναι πολύ σημαντική. Δεν πρέπει να αποτρέπει τα παιδιά από την ενασχόληση με την τέχνη. Η δική μου έφτιαξε το πρώτο εργαστήριο στη Νεάπολη και έμαθε σε πολλούς ντόπιους την τέχνη του χαλκουργού. Βρέθηκε μάλιστα και κολυμπήθρα με το όνομα του παππού Σωτηριάδη. Ένας άλλος που μας βοήθησε να αντιληφθούμε τι θα μπορούσαμε να κάνουμε με όσα ήδη ξέραμε από τον πατέρα μας ήταν ο σκηνοθέτης από τον Άγιο Νικόλαο, Νίκος Κούνδουρος, που ήταν συγγενής με την οικογένειά μου και περνούσε συχνά από το εργαστήριο. Όταν λοιπόν έφτιαχνε τη βίλα του στον Άγιο, μας ανέθεσε πολλές δουλειές. Έχοντας και ο ίδιος σπουδάσει γλυπτική στη σχολή καλών τεχνών αναγνώριζε το ταλέντο και μας έδωσε το έναυσμα μια μέρα που ήρθε στο εργαστήριο κι αποφάσισε να μας δείξει πώς γίνεται ένα έργο. Τότε καταλάβαμε τι θα μπορούσαμε να κάνουμε. «Το σημαντικό, μας είπε, είναι να θες να εκφραστείς, να έχεις να πεις κάτι. Αν αισθάνεσαι την ανάγκη, θα βρεις τον τρόπο να το κάνεις».
Έπειτα, μας ξεκαθάρισε ότι δεν πρέπει να συγχέουμε το «Σκεπτόμενο» με το έργο «Στοχαστής» του Ροντέν, που απεικονίζει έναν άντρα που στοχάζεται, φιλοσοφεί. Πρόκειται για διαφορετικά έργα με άλλο νόημα.
Στην ερώτηση «Τι αντιπροσωπεύει ο Σκεπτόμενος» για τους αδερφούς Σωτηριάδη, πήραμε την απάντηση ότι είναι «έργο- σταθμός», «έργο ζωής, γιατί σχετίζεται με τα βιώματά μας, όσα ζήσαμε μικροί και ό,τι ζεις σε μικρή ηλικία σε ακολουθεί μια ζωή και κάποτε θα εκφραστεί. Αυτή η μορφή έγινε από εμάς με τόση αγάπη που μπορεί να είναι κούφια, άδεια από μέσα αλλά αν σταθείς απέναντί της, θα καταλάβεις ότι είναι γεμάτη. Γεμάτη από συναίσθημα, από την ένταση που νιώθαμε στον πόνο της προσφυγομάνας γιαγιάς μας».
Και αφού ήταν έργο ζωής για σας, ρωτήσαμε, γιατί επιλέξατε να πάει στην Κύπρο;». Γιατί εκεί θα επιτελέσει το ρόλο του. Γιατί εκεί οι άνθρωποι αναγνωρίζουν το συναίσθημα του πρόσφυγα, έχουν ξεριζωθεί από τα σπίτια τους, έχουν πονέσει κι έχουν αισθανθεί σαν τον ΑΝΘΡΩΠΟ –πρόσφυγα του έργου μας».
Ευχαριστούμε τον κ.Παντελή Σωτηριάδη για αυτή τη συνέντευξη. Για μας ήταν κάτι παραπάνω από μια συνάντηση. Ήταν ΜΑΘΗΜΑ ΖΩΗΣ.
ΓΙΑ ΤΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΡΙΤΣΑΣ
ΟΙ ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΙ: Άννα Μάμου Φιλόλογος, Χρυσάνθη Καλοκύρη Φιλόλογος
ΟΙ ΜΑΘΗΤΕΣ/ΙΕΣ: Αφορδακός Μιχαήλ , Γιακουμή Λυδία, Γιαλύτης Αρίσταρχος, Δαβράδος Γεώργιος, Καφφετζάκης Δημήτριος, Μανισαλής Μάρκος, Μπρόκου Καλλιόπη, Σφυράκης Μιχαήλ