«Βοσκαρουδάκι αμούστακο στα όρη απού γυρίζω,
με το σεβντά σου αγάπη μου στέκω και ντουχιουντίζω»
Αλήθεια πόσα κρητικόπουλα γνωρίζουν τη λέξη «σεβντάς» ή ακόμα καλύτερα τη λέξη ντουχιουντίζω; το «απού» έχει σχέση με το «από»;
Προσπαθώντας λοιπόν να αναδείξουμε την αξία της ντοπιολαλιάς και δη του κρητικού ιδιώματος της Ανατολικής Κρήτης , τα δυο τμήματα της Α΄ Λυκείου του ΓΕ.Λ. Νεάπολης επισκέφτηκαν την Πέμπτη και την Παρασκευή 15 και 16 Δεκεμβρίου αντίστοιχα το Λαογραφικό Μουσείο Νεάπολης και, στο πλαίσιο της ενότητας «Ποικιλίες της Γλώσσας» του μαθήματος της Νεοελληνικής Γλώσσας Α΄ Λυκείου, εκπόνησαν πιλοτικά το πρόγραμμα μουσειακής αγωγής «Aνεβαλώματα του νου, μαλάματα τσι γλώσσας».
Πριν την επίσκεψη, οι μαθητές ανά ομάδες είχαν κληθεί να βρουν λέξεις σχετικές με τις θεματικές ενότητες του μουσείου, ρωτώντας παππούδες , γιαγιάδες και τυχόν ηλικιωμένους που έχουν στο ευρύτερο περιβάλλον τους.
Η πρώτη ομάδα ασχολήθηκε με τα επαγγέλματα (τυπογραφείο, εμπόριο, φωτογραφείο, καφενείο, κουρείο, σαγματοποιείο, ξυλουργείο, ραφείο) , η δεύτερη με την αγροτική και ποιμενική ζωή , η τρίτη με το αργαστηρόσπιτο, η τέταρτη με το αγροτικό σπίτι (πόρτεγο) και η τελευταία με το αστικό σπίτι.
Στο μουσείο, κλήθηκαν να βρουν κρητικές λέξεις από τις ετικέτες των εκθεμάτων και να προσπαθήσουν να τις ερμηνεύσουν κοιτάζοντας το ίδιο το έκθεμα.
Αφού περιηγήθηκε η κάθε ομάδα στην ανάλογη αίθουσα , μεταφερθήκαν όλες οι μαθητές στην αίθουσα οπτικοακουστικών μέσων και με τη βοήθεια του λεξικού «το γλωσσικό ιδίωμα της ανατολικής Κρήτης» του αείμνηστου Μανόλη Πιτυκάκη προσπάθησαν να ερμηνεύσουν τις λέξεις. Παράλληλα μπορούσαν να καταγράψουν φράσεις , μαντινάδες ή διηγήσεις που συνόδευαν την ερμηνεία των λέξεων στο εν λόγω λεξικό.
Αφού παρουσίασαν κάποιες από τις λέξεις που βρήκαν πριν την επίσκεψη αλλά και κατά τη διάρκεια αυτής , κλήθηκαν να παραγάγουν ένα κείμενο με τις λέξεις του ιδιώματος της ομάδας τους .
Τα δίστιχα και τα κείμενα που παρήγαγαν ήταν πραγματικά ευφάνταστα και οι ιδιωματικές λέξεις πήραν τη θέση τους στο γραπτό λόγο. Ενδεικτικά αναφέρουμε το παρακάτω :
«Σήμερο έσμιξα με το σύντεκνο Μανούσο. Εσκεφτήκαμε να πάμε στα όρη με τα ζυγάλετρα μας να σπείρουμε τσι πεζούλες ταγή.
- Ξάνοιξε να μη ξεχάσεις τον βολοκόπο , τα λούρα και τη βουκέντρα , σύντεκνε Σηφη!
- Ξάμου μένα , σύντεκνε. Ετουλόγου σου να μην ξεχάσεις, σαν τα φορτώσουμε όλα στο κτήμα , να σελώσουμε και τη φοράδα για να καβαλικέψει η γυναίκα.
- Έννοια σου , Σήφη, και εγώ κατέχω ίντα κάνω.»
Το όλο εγχείρημα ενθουσίασε τους μαθητές και απέδειξε ότι η βιωματική μάθηση έχει απτά αποτελέσματα και είναι πιο ενδιαφέρουσα από την κλασική εκμάθηση γνωστικής ύλης. Ο ρόλος των μαθητών από παθητικός μέσα στην παραδοσιακή τάξη μετατράπηκε σε ενεργητικό και δημιουργικό μέσα στο μουσείο.
«Πες μου και θα ξεχάσω. Δείξε μου και ίσως να θυμάμαι. Κάνε με να το βιώσω και θα το καταλάβω» , έλεγε ο Κομφούκιος. Και εμείς αυτό προσπαθήσαμε με τους μαθητές μας.
Πέρα από τη γλωσσική εξομάλυνση των λέξεων και την ανάδειξη της ντοπιολαλιάς , οι μαθητές ενθουσιάστηκαν και με τα ίδια τα εκθέματα ,που παρουσίαζαν τη ζωή σε προηγούμενες εποχές , οι οποίες μάλλον τούς ήταν παντελώς άγνωστες.
Αξίζει εδώ να αναφέρουμε την απορία ενός μαθητή , ο οποίος αφού στεκόταν ώρα μπροστά στο βολόσυρο , με ρώτησε τι ήταν αυτό το έκθεμα , «έλκυθρο του σκι;»
Τον άκουσα αποσβολωμένη …θυμήθηκα τις βόλητες που έκανα μική στο Οροπέδιο πάνω στο δικό μας βολόσυρο , με τη γιαγιά , τη Μπαεράμενα …αυτόν τον αργόσυρτο χορό που με μάγευε, και τους τουρίστες να μας βγάζουν φωτογραφίες , μιας και το αλώνι μας ήταν στον κεντρικό δρόμο!!! Να τσακώνομαι με τις αδελφές μου, ποια θα πρωτοκάτσει , ποια θα παρασύρει , ποια θα λιχνίσει και όλα τα συνακόλουθα…
Τόσο ωραίες αναμνήσεις που προσπάθησα να μεταδώσω στο μαθητή μου…Τα κατάφερα ; Ελπίζω και με τη βοήθεια της τεχνολογίας να το πέτυχα , μιας και αργότερα μεταδώσαμε ένα βίντεο σχετικό με το αλώνισμα όπου και εκεί μια μικρή βοηθούσε τη γιαγιά της για τον ίδιο λόγο.
Πότε πέρασαν οι δύο ώρες δεν το καταλάβαμε. Καθηγητές και μαθητές επιστρέψαμε στο σχολείο με πληρότητα και συνεχίσαμε τη συζήτηση. «Της παιδείας οι ρίζες είναι πικρές, μα οι καρποί γλυκοί». Αριστοτέλης
Αντωνία Γ. Κυπριωτάκη , Υπεύθυνη καθηγήτρια
Μαρία Κωστάκη , Διευθύντρια, Πρόεδρος ΠΛΕΑΜ