Tου Μανόλη Κ. Μακράκη
Συγγραφέα, Διδάκτορα Παν/μίου Ιωαννίνων
Κατά την τελευταία Κρητική επανάσταση (1897-98) τα στρατεύματα και ο στόλος των Μεγάλων Δυνάμεων ανέλαβαν την κατάπαυση των εχθροπραξιών και την επιβολή της τάξης σ’ ολόκληρη τη Μεγαλόνησο. Την επιβολή της τάξης στο Μεραμπέλο και στη Σητεία ανέλαβε ο Γαλλικός στρατός ένα σύνταγμα του οποίου είχε εγκατασταθεί στη Σπιναλόγκα με αρχηγό το Συνταγματάρχη Ντυπουρκέ ενώ ο Γαλλικός στόλος με επικεφαλής τον αντιναύαρχο Εδουάρδο Ποττιέ αγκυροβόλησε στο Διανισκάρι και περιπολούσε στον κόλπο του Μεραμπέλου και στ’ ανοικτά της Σητείας.
Τα πλοία περιπολίας στο κόλπο του Μεραμβέλου
Τα γαλλικά πλοία που περιπολούσαν στον κόλπο του Μεραμπέλου ήταν τρία :
Το “Amiral Charner” πήρε τ’ όνομά του από το Γάλλο ναύαρχο και μετέπειτα πολιτικό που είχε ηγηθεί της εκστρατείας στην Ινδοκίνα στις αρχές του 19ου αιώνα. Άρχισε να ναυπηγείται στο ναυπηγείο του Ροσφόρ το 1889 και καθελκύστηκε το 1893. Ήταν δηλαδή ένα υπερσύγχρονο πλοίο μόλις 4 ετών όταν κατέπλευσε στα νερά της Ελούντας. Θωρακισμένο καταδρομικό κατασκευασμένο από χάλυβα πάχους 3,6 ιντσών, με εκτόπισμα 4.681 τόνους, μήκος 106 μ., πλάτος 13,67 και βύθισμα 6 μέτρα. Ο οπλισμός του αποτελούνταν από 2 κανόνια των 194 χιλιοστών, 6 κανόνια των 138 χιλιοστών, 8 πυροβόλα και 4 υποδοχές τορπιλών των 18 ιντσών. Το πλήρωμά του ήταν 393 άνδρες. Διέθετε 6 λέβητες τύπου Bellenille που τροφοδοτούσαν δύο μηχανές συνολικής ιπποδύναμης 8.000 ίππων, με χωριτικότητα καυσίμου 600 τόνους κάρβουνο. Ανέπτυσε ταχύτητα 18,2 κόμβων και αποτέλεσε το μοντέλο για τη ναυπήγηση άλλων τριών πλοίων του Γαλλικού Ναυτικού. Τα επόμενα της περιόδου 1897-98 χρόνια συμμετείχε στις ναυτικές επιχειρήσεις στη Μεσόγειο κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Υπερασπίστηκε τη διώρυγα του Σουέζ, συμμετείχε με επιτυχία στη διάσωση 4.000 Αρμενίων από τη μανία του τούρκικου στρατού τους οποίους μετέφεραν από την Αντιόχεια της Συρίας στο Πόρτ Σάιντ της Αιγύπτου. Στις 28 Δεκεμβρίου κατέλαβε το Καστελόριζο . Το κύκνειο άσμα του στις 8 Φεβρουαρίου του 1916. Ενώ περιπολούσε στις ακτές της Συρίας δυτικά της Βυρητού, τορπιλίστηκε από το γερμανικό υποβρύχιο U21 και βυθίστηκε μέσα σε 4 λεπτά αφήνοντας ένα μόνο επιζώντα.
Το δεύτερο πλοίο που περιπολούσε στον κόλπο του Μεραμπέλου και στη θάλασσα της Σητείας ήταν το καταδρομικό «Γαλιλαίος» (Galilee). Στο κατάστρωμά του σχεδιάστηκε η βυθοκόρος για την εκβάθυνση του Καναλιού της Ελούντας. Ναυπηγήθηκε και εκείνο στο Ροσφόρ, το 1892 ,εξοπλίστηκε το 1896 και αποσύρθηκε από την ενεργό δράση το 1911. Στη μοναδική επιχείρηση που συμμετείχε ήταν ο βορβαδισμός της Καζαμπλάκας κατά τη διάρκεια εξέγερσης των Μαροκινών στις αρχές του 20ου αιώνα.
Η διάνοιξη του Καναλιού από τους Γάλλους (1897-98)
Το τρίτο πλοίο που περιπολούσε είναι η τορπιλάκατος « Ιέραξ » (Faucon). Μέρος του πληρώματός του απασχολήθηκε κατά την έναρξη των εργασιών διάνοιξης του Καναλιού το Δεκέμβρη του 1897. Το «Φωκόν» ναυπηγήθηκε το 1887 και αποσύρθηκε το 1920. Έπαιξε σημαντικό ρόλο κατά τη διάνοιξη του Καναλιού.
Η επικοινωνία της Ελούντας με τη Σπιναλόγκα η οποία υπήρξε το λιμάνι εισαγωγής και εξαγωγής του Μεραμπέλου ολόκληρο το 19ο αιώνα γινόταν με καΐκια από το Σχίσμα Ελούντας ή την Πλάκα. Τα σκάφη ήταν ιστιοφόρα τα οποία μετατράπηκαν σταδιακά σε μηχανοκίνητα από το 1926 μέχρι το 1930. Η επικοινωνία με τον Άγιο Νικόλαο, αραιή εκείνα τα χρόνια, γινόταν περιμετρικά του Νησιού ενώ τα μικρά σκάφη τα τραβούσαν συρτά από τον Κόρφο προς τον κόλπο του Μεραμπέλου στο σημείο εξόδου του Καναλιού (50μ. δυτικά του ναού της Ανάληψης ) και αντίστροφα . Η διαδρομή είναι μήκους 10 ναυτικών μιλίων και γινόταν σε 2-2,5 ώρες με ταχύτητα 4-5 κόμβων. Η διάνοιξη του ισθμού του Πόρου, σκέψη πολλών Ελουδιανών παλιότερα, θα συντόμευε κατά πολύ την απόσταση Σχίσμα Ελούντας – Άγιος Νικόλαος σε μία ώρα. Η συγκοινωνία γινόταν καθημερινά. Το πρωί έφευγε το καϊκι στις 08.00 και ερχόταν στις 2.00 μμ
Κύριος εμπνευστής της διάνοιξης υπήρξε ο Ντυπουρκέ1. Τα Γαλλικά στρατεύματα ήταν εκείνα που διάνοιξαν το μικρό τμήμα του ισθμού, το λαιμό του Πόρου όπως έλεγαν οι Ελουντιανοί, που ένωνε τη Χερσόνησο με την περιοχή Μέσα Ελούντα μετατρέποντάς την σε νησί. Να σημειωθεί ότι είχαν περάσει μόλις τέσσερα χρόνια από τα επίσημα εγκαίνια της διώρυγας της Κορίνθου και 28 από τα εγκαίνια της διώρυγας του Σουέζ έργα που είχε σχεδιάσει ο Γάλλος Λεσέψ και εκτελέσει Γαλλικές εταιρίες (Τη διώρυγα της Κορίνθου αποπεράτωσε ελληνική εταιρία που χρηματοδότησε ο Ανδρέας Συγγρός). Οι Γάλλοι κατά το διάστημα της παραμονής τους ως εγγυήτρια δύναμη της νεοσύστατης Κρητικής Πολιτείας, απέκοψαν το 1907, το τμήμα ξηράς που χώριζε τη Λίμνη του Αγίου Νικολάου από τη θάλασσα και επικοινώνησε μ’ αυτόν τον τρόπο η θάλασσα με τη λίμνη ανανεώνοντας τα μέχρι τότε βρώμικα νερά της. Στη διώρυγα κατασκεύασαν ξύλινη γέφυρα με ξύλα (λάτες) πάνω σε κεντρικά ξύλινα υποστηρίγματα. Αργότερα η γέφυρα αυτή αντικαταστάθηκε με ξύλινη κινητή που κινούνταν σε σιδηροτροχιές (1938). Η σημερινή κατασκευάστηκε το 19542.
Οι εργασίες διάνοιξης του Καναλιού άρχισαν στις 27 Νοεμβρίου του 1897 και ολοκληρώθηκαν την άνοιξη του επόμενου χρόνου. Οι Ελουδιανοί ήταν πολύ επιφυλακτικοί ( μέχρι και εχθρικοί ) σ’ αυτή τη διάνοιξη επειδή νόμιζαν ότι θα απέκοπτε την Ελούντα από το Νησί όπου είχαν οι περισσότεροι γεωργικούς κλήρους. Πολύτιμες πληροφορίες γι’ αυτό το έργο μας παρέχουν δυο έγγραφα με ημερομηνία 8-11-1897 και 28-11-1897 της πενταμελούς επιτροπής Ελούντας (επιτροπή η οποία διαχειριζόταν τις τοπικές υποθέσεις κατά την επανάσταση) προς τη Διοικούσα Επιτροπή Μεραμπέλου και ένα της Γενικής Συνέλευσης Κρητών (Νοεμβρ. 1897) που αφορούν τη διάνοιξη του Καναλιού στον Πόρο τα οποία παρουσιάζουμε στη συνέχεια3
Στο πρώτο, η 5μελής διοικγητική Επιτροπή Ελούντας και οι δύο καπεταναίοι αναφέρουν την πρόσκλησή τους από τους Ντυπουρκέ στο λαιμό του Πόρου όπου ο Γάλλος τους γνωστοποίησε την πρόθεσή του να τμήσει το Κανάλι ζητώντας ταυτόχρονα τη συνδρομή τους. Οι Ελουδιανοί εκφράζουν την αντίθεσή τους και τον παραπέμπουν στο Μιχ. Σφακιανάκη Πρόεδρο της Κεντρικής Διοικούσας Επιτροπής Μεραμβέλου που έδρευε στη Νεάπολη. Για το λόγο αυτό στέλνουν επιστολή στη Διοικούσα Επιτροπή προκειμένου να βρεθεί ο Σφακιανάκης και να είναι ενήμερος για την υπόθεση κατά τη συνάντησή του με τον Ντυπουρκέ. Παραθέτουμε αυτούσιο το έγγραφο.
« προς την Δ. Επιτροπήν Μεραμβέλλου
Κύριε Πρόεδρε
Χθες περί το εσπέρας ελθών εκ Σπιναλόγκας
ο διοικητής των Γάλλων μας προσεκάλεσεν εις τον
λαιμόν του Πόρου και μας είπεν ότι έχει σκοπόν
να τμήσει αυτόν μέχρι τεσσάρων μέτρων γαλ-
λικών, ζητών συγχρόνως την ιδικήν μας γνώ-
μην ,ως και την συνδρομήν μας διά την επιχείρησιν
ταύτην. Πλην εμείς μεθ’ επιφυλάξεως του είπωμεν
εξ’ ημάς τίποτε δεν εξαρτάται περί τούτου εκτός
του ότι θα το αναφέρωμεν τη Κ.επιτροπή και προς
τούτο, είπεν ότι αύριον θα έλθει εις την Νεάπολιν
αρκεί να είναι παρών και ο κ. Μ. Σφακιανάκης
μεθ’ ου συνδιαλλαχθήσεται, ημάς παρακάλεσε
να τω γράψωμε διά να ευρεθεί εξάπαντος .Όθεν
εάν εγκρίνεται αρμόδιον ας προσκληθεί ο Μιχαλάκης
παρ’ υμών. Εν τούτοις υποσημειούμεθα εκ καθήκοντός της
η επιτροπή και καπετανέοι ελούντας
Π. Περάκης Ηλ. Τυράκης
τη 8 Ν/ρίου Χ.Π.Πετράκης Αθ. Χαρουλάκης
1897 εν ελούντα Γ. Μαθαιάκης
Εμ. Μακράκης
Ι. Μαυρικάκης
»
Την επομένη της λήψης του εγγράφου ημέρα (9 Νοεμβρίου 1897) η Διοικούσα Επιτροπή Μεραμβέλου αποστέλει στη Γενική Συνέλευση των Κρητών στις Πλακούρες Χανίων το έγγραφο των Ελουδιανών. Το ζήτημα έθεσε ο Ιωάννης Σφακιανάκης Πρόεδρος της Συνέλεσυης στον Ιταλό ναύαρχο, απόντος ως φαίνεται του Ποττιέ. Από την απαντητική προς τη Διοικούσα επιτροπή Μεραμβέλλου επιστολή της Συνέλευσης των Κρητών που είχε έδρα το χωριό Πλακούρες Ακρωτηρίου, με ημ/νία 20 Νοε 1897 που υπογράφει ο Ιωάννης Σφακιανάκης πρόεδρος της συνέλευσης, Βραχασώτης γιος του οπλαρχηγού Κ. Σφακιανάκη πληροφορούμαστε ότι ότι ο ιταλός ναύαρχος Κανεβάρο απάντησε στη Γενική Συνέλευση των Κρητών ότι οι λόγοι για τους οποίους οι Γάλλοι θέλουν να προχωρήσουν στη διάνοιξη είναι μόνο συγκοινωνιακοί. Ο Ι. Σφακιανάκης τους ζητά να συγκεκριμενοποιήσουν για ποιο λόγο βλάπτονται τα χριστιανικά συμφέροντα και να διαμαρτυρηθούν αν αυτά όντως βλάπτονται στον Γάλλο διοικητή της Σπιναλόγκας.
«
Κρητική Πολιτεία Εν Πλακούρες, 20 Νοεμβρίου 1897
Συνέλευσις των Κρητών
Προς την Διοικητικών Επιτροπήν
Μεραμβέλλου
Τα επόμενα ως απάντησιν του υπό
χρονολ. 9 τρέχοντος υμετέρας εντολής :
Ο ναύαρχος Κανεβάρο εις ον έγινε λόγος
περί της υποθέσεως του Πόρου Σπιναλόγκας απή-
ντησεν ότι οι Γάλλοι εθέλησαν να κάμουσιν το εν
λόγω έργον ως πολύ εύκολον και ωφέλιμον διά
τον λιμένα Σπιναλόγκας. Εκ των λόγων του
δεν εφάνη ότι υπήρχε και άλλος σκοπός. Δεν
γράφετε δε υμείς κατά τι η τομή βλά-
πτει τα χριστιανικά συμφέροντα.
Οποιοδήποτε κώλυμα δεν συμφέρει με
κανένα τρόπον να παρεμβληθώ εις τους Γάλ-
λους. Εάν δε πράγματι βλάπτονται σπουδαία …
…χριστιανικά συμφέροντα εκθέσετε το εγ-
γράφως προς τον Γάλλον Διοικητήν. Εάν δε
τα συμφέροντα αυτά είναι πολύ σπουδαία
δύνασθε να τω επιδώσητε και τακτική δια-
μαρτύρηση. Αντίδραση επ’ ουδενί λό-
γω συμφέρει
Ο Πρόεδρος Ο Γραμματεύς
Ι Κ. Σφακιανάκης Ι. Παπαντωνάκης »
Ο Γάλλος υποπλοίαρχος Ντυπουρκέ συναντήθηκε με το Μιχ. Σφακιανάκη στη Νεάπολη, του εξήγησε ότι η διάνοιξη του Καναλιού θα γίνει για συγκοινωνιακούς λόγους και οι Γάλλοι άρχισαν την επιχείρηση αποκοπής του ισθμού στις 27 Νοεμβρίου 1897 όπως μας μαρτυρεί το παρακάτω έγγραφο.
« Προς την Διοικούσα επιτροπή Μεραμβέλλου
Κύριε Πρόεδρε
Γνωστοποιούμεν υμάς , ότι από χθες άρχισαν οι Γάλλοι να αποκόπτωσι τον λαιμόν του Πόρου. Έργον όπερ θεωρούμεν λίαν ασύμφορον προς πάντας και μάλιστα δι’ ημάς τους ελουδιανούς. Το καθήκον λοιπόν μας επιβάλλεται , ίνα το δηλώσωμεν υμίν, και ότι το συμφέρον ημίν απαιτεί, ενεργήσατε αυτόθεν τα δέοντα. Εν τούτοις υποσημειούμεθα μετά σεβασμού η πενταμελής και καπετανέοι
εν ελούντα τη 28 Νβρίου 1897
Πετρ. Περάκης, Χ Πετρ. Πετράκης, Ηλ. Τυράκης, Αθαν. Χαρουλάκης, Γεωργ. Ματθαιάκης, Ιωαν. Μαυρικάκης, Μαν. Μακράκης
»
Οι αντιδράσεις των κατοίκων της Ελούντας φαίνεται ότι κάμφθηκαν μετά τις διαβεβαιώσεις του Ντυπουρκιέ προς το Μιχαήλ Σφακιανάκη. Ο τελευταίος με το μητροπολίτης Πέτρας Τίτο Ζωγραφίδη έπεισαν τους κατοίκους για τη χρησιμότητα του έργου και την ανάγκη συμμετοχής τους στην εκτέλεσή του. Με βάση τις πηγές του Γαλλικού Υπουργείου Άμυνας, οι εργασίες διάνοιξης του Καναλιού διήρκησαν από τις αρχές Δεκεμβρίου του 1897 μέχρι τον Ιούνιο του 1898. Σύμφωνα με αναφορά του Γάλλου ναυάρχου Εδ. Ποττιέ την οποία συνέταξε στις 26 Νοεμβρίου 1897 οι λόγοι διάνοιξης ήταν :
- Η διευκόλυνση μετάβασης των γαλλικών πολεμικών πλοίων από το ασφαλές αγκυροβόλιο του Διανισκαριού για τον ανεφοδιασμό της Σπιναλόγκας μέσω του υπό διάνοιξη Καναλιού. Μέχρι τότε αγκυροβολούσαν στο αγκυροβόλιο της Σπιναλόγκας το οποίο ήταν εξαιρετικά επισφαλές λόγω της έκθεσής του στους βορείους ανέμους, και την κακή μορφολογία του βυθού. Έτσι τα γαλλικά πολεμικά ήταν αναγκασμένα να αγκυροβολούν στο Διανισκάρι και να διαπλέουν την εξωτερική πλευρά της Χερσονήσου για τον ανεφοδιασμό της Σπιναλόγκας . Εγχείρημα εξαιρετικά δύσκολο σε περιπτώσεις κακοκαιρίας.
- Η μετατροπή του Πόρου σε πρώτης τάξεως σταθμό παραγωγής, αποθήκευσης και ανεφοδιασμού των πλοίων με το καύσιμο της εποχής ,το κάρβουνο.
- Η απασχόληση των γάλλων ναυτών σ’ ένα εξαίρετο κοινωφελές όπως ήταν η διάνοιξη του Καναλιού.
- Η παροχή εργασίας στους κατοίκους των γειτονικών χωριών, αποτελώντας έτσι ένα μέσο ενίσχυσής τους.
- Η διευκόλυνση του θαλάσσιου εμπορίου μεταξύ Σπιναλόγκας και Αγίου Νικολάου που απέχει από τον Πόρο μόλις 4 ναυτικά μίλια.
Οι εργασίες διάνοιξης του Καναλιού το Δεκέμβριο του 1897 σύμφωνα με το Αρχείο του Γαλλικού πολεμικού ναυτικού. Αποσπάσματα του ημερολογίου του πλοίου και ήρθαν στο φως χάρη στις προσπάθειες του Γιώργου Μαυρικάκη και του δικηγόρου Πάρη Ασανάκη. Συντάκτης των αναφορών που βρίσκονται σήμερα στο Αρχείο του Γαλλικού Πολεμικού Ναυτικού ήταν ο Αντιναύαρχος Ποτιέ. (έγγραφα 55 C 19 και 20 ).Οι αναφορές εκτείνονται από 24 έως και 28 Νοεμβρίου 1897 και από 5 Ιανουαρίου 1898 έως και 11 Αυγούστου 1898 λίγες μέρες πριν από τα γεγονότα του Ηρακλείου που επέδρασαν καταλυτικά στην αυτονόμησητης Κρήτης.. Υπάρχει και μια αναφορά (55 C 17) των ημερών 18-21 Δεκεμβρίου 1897 του κυβερνήτη της τορπιλάκατου του γαλλικού στόλου «Ιέραξ» πλοιάρχου Ζοζέφ Πωλ Ναγιέλ4 (Joseph Paul Nayel ). Επικεφαλής της διάνοιξης ήταν ο υποπλοίαρχος Ντυπουρκέ. Η μελέτη του έργου ξεκίνησε στις 26 Νοεμβρίου 1897, ενώ από αναφορά του κυβερνήτη του πλοίου «Φωκόν » προς τον Ναύαρχο Ποττιέ προκύπτει ότι οι εργασίες διαμόρφωσης των δύο εισόδων του Καναλιού και η διενέργεια βολιδοσκοπήσεων είχαν ξεκινήσει στις 9 Δεκεμβρίου 1897. Στις 18 Δεκεμβρίου η διάνοιξη προχωρεί με γοργό ρυθμό ενώ στις 21 πραγματοποιούνται εκβραχισμοί με τη χρήση εκρηκτικών την οποία παρακολουθεί ο επίσκοπος Πέτρας Τίτος. Ο κυβερνήτης Ναγιέλ εκτιμά ιδιαίτερα τον επίσκοπο, εμπιστεύεται την κρίση του και διατηρεί στενή επαφή μαζί του. Ο Τίτος είναι θερμός υποστηρικτής του έργου εκφράζοντας ταυτόχρονα την ευχή να μετονομαστεί η χερσόνησος Σπιναλόγκας σε «Γαλλικό Νησί» σε ανάμνηση της παρουσίας και της προσφοράς των Γάλλων στην περιοχή. Ο Ναγιέλ εκφράζει το θαυμασμό του για την ομορφιά του τοπίου και την φιλοπονία των κατοίκων της περιοχής (σε αντίθεση μ’ εκείνους της Ιεράπετρας…) που καταφέρνουν παρά τα πρωτόγονα μέσα που διαθέτουν, να καλλιεργούν τη γη μέχρι τις κορυφές των βουνών.
Αρχές Ιανουαρίου 1898 (5/1) ο ναύαρχος Ποττιέ καταγράφει ότι διανύουν την τρίτη εβδομάδα από την έναρξη της διάνοιξης και προβλέπει ότι θα καταστεί πλεύσιμο για τις ατμακάτους μέχρι τον Απρίλιο.
Τον επόμενο μήνα (17/2/98) αναφέρεται ότι οι προβλήτες έχουν σχεδόν αποπερατωθεί αλλά χρειάζονται ενίσχυση εξ’ αιτίας των ζημιών από την κακοκαιρία και σχεδιάζεται η τοποθέτηση ογκολίθων μπροστά από τις εισόδους του Καναλιού για να προστατεύονται οι προβλήτες από τους δυνατούς ανέμους.
Στις 2 Μαρτίου ο Γάλλος ναύαρχος αναφέρει ότι οι εργασίες στο Κανάλι έχουν συμβάλλει σε μέγιστο βαθμό στην εξύψωση του ηθικού των ναυτών οι οποίοι εργάζονται από τα χαράματα μέχρι τη δύση του ηλίου.
Στις 30 Μαρτίου 1898 ο Ποττιέ αναφέρει ότι η κακοκαιρία των τελευταίων ημερών είχε σαν αποτέλεσμα τη νέα καταστροφή των κυματοθραυστών που είχαν τοποθετηθεί στα στόμια (εισόδους) του Καναλιού με αποτέλεσμα να εγκαταλειφθεί η κατασκευή τους, ενώ ο Ντυπουρκέ, με τη βοήθεια αξιωματικού του «Γαλιλαίος» κατασκεύασε αυτοσχέδιο βυθοκόρο.
Στις 17 Απριλίου 1898 αναφέρεται ότι το Κανάλι είναι ήδη πλεύσιμο και χρησιμοποιείται εκτός από τα βοηθητικά γαλλικά σκάφη και από τα ντόπια καΐκια, προς μεγάλο ενθουσιασμό των καπετάνιων – εμπόρων τους που εξοικονομούν με τον τρόπο αυτό σημαντικό χρόνο και έξοδα.
Στις 10 Μαΐου, μετά την επιστροφή του από τα Χανιά ,ο Ναύαρχος αναφέρει ότι το Κανάλι θεωρείται πλέον ότι έχει αποπερατωθεί. Δύο λέμβοι του «Ναύαρχος Σαρνέ » διαπλέουν το Κανάλι ρυμουλκούμενες από ατμάκατο για να μεταφέρουν υλικά στη Σπιναλόγκα που φόρτωσαν, με κάποιες δυσκολίες λόγω καιρού, το πλοίο. Πιστεύει ότι η παραγωγή κάρβουνου είναι πολύ πιο εύκολη εδώ απ’ ότι στη Σητεία και σχεδιάζει τη μεταφορά όλων των διαθέσιμων ποσοτήτων από τη Σητεία στον Πόρο, καθώς και την κατασκευή μιας αποθήκης για να προστατεύεται από τις βροχές, κατά μήκος της όχθης του Καναλιού. Επίσης καταγράφει αίτημα των Ελουντιανών εμπόρων να τους δοθεί άδεια για να κατασκευάσουν υπόστεγο για να αποθηκεύουν τα χαρούπια, αίτημα που έγινε αμέσως αποδεκτό.
Στις 7 Ιουνίου ο Ναύαρχος αναφέρει ότι συνεχίζονται οι εργασίες εκβάθυνσης του Καναλιού, έτσι ώστε το βάθος του να φτάσει τα 2 μέτρα σε όλο του το μήκος από 1,75 που ήταν μέχρι τότε. Παράλληλα εκτελούνται εργασίες κατασκευής κυματοθραύστη από την πλευρά του όρμου του Πόρου, ενώ αναφέρεται η οριοθέτηση του χώρου παραγωγής και αποθήκευσης του κάρβουνου.
Η τελευταία αναφορά έχει ημερομηνία 9 Αυγούστου 1898 και καταγράφει την επίτευξη του στόχου της προηγούμενης αναφοράς. Το Κανάλι έχει ήδη 2 μ. βάθος. Η έδρα διοίκησης του γαλλικού στόλου έχει μεταφερθεί στον Άγιο Νικόλαο και η απόσταση ανάμεσα στη Σπιναλόγκα και τον Άγιο Νικόλαο μέσω του Καναλιού καλύπτεται σε μια ώρα. Από τις 8 Ιουνίου έχει αρχίσει η διαμόρφωση του χώρου για την αποθήκευση του κάρβουνου. Τα αποσπάσματα των αναφορών σταματούν στις 11 Αυγούστου, ημέρα παράδοσης της διοίκησης του ευρωπαϊκού στόλου από τον Ιταλό στο Γάλλο ναύαρχο δεν έχουμε πληροφορίες για το τι έγινε στη συνέχεια. Ο Π. Ασανάκης υποθέτει ότι η αλλαγή διοίκησης του στόλου να επέφερε και αλλαγές στους τομείς ευθύνης. Προσωπική μας άποψη ότι τις προσπάθειες των Γάλλων πρόλαβαν οι εξελίξεις. Πιθανότατα λόγω των γεγονότων του Ηρακλείου στις 25 του Αυγούστου ο γαλλικός στόλος να απέπλευσε πριν προλάβει να ολοκληρώσει τα έργα υποδομής που προαναφέρονται για τον εφοδιασμό των πλοίων τους. Εξ’ άλλου δεν διακρίνονται ίχνη τέτοιων κτισμάτων ούτε σχετικές μαρτυρίες. Απουσιάζει επίσης η πληροφορία που καταγράφει ο έμπορος Κων/νος Μαυρικάκης ότι « κατά την εσκαφήν του Κανάλε ευρήκαν πάρα πολλά πράγματα τα οποία έβαλαν εις τα πολεμικά και τα επήγανε εις την Γαλλία ». Πιθανόν να έχει καταγραφή η ανεύρεσή τους, αλλά η υπηρεσία αρχείου απάντησε, όπως αναμενόταν, στον Π. Ασανάκη ότι η αποστολή ολόκληρου του κειμένου « δεν είναι δυνατή ».
Να σημειώσουμε ότι η διάνοιξη δεν έγινε στο στενότερο σημείο του Πόρου αλλά ανατολικότερα, κοντά στο διοικητικό κέντρο του αρχαίου Ολούντος, προσβλέποντας με τις εσκαφές της διάνοιξης σε ανεύρεση αρχαιολογικών αντικειμένων. Όπως μαρτυρεί η ιταλίδα αρχαιολόγος Μαργαρίτα Γκουαρντούτσι βρέθηκαν επιγραφές-ψηφίσματα του αρχαίου Ολούντος τα οποία βρίσκονται σήμερα στο Μουσείο του Λούβρου. Βρέθηκαν πιθανότατα και άλλα αντικείμενα τα οποία δεν θέλησαν οι Γάλλοι να γνωστοποιήσουν. Αυτός πιστεύουμε ότι είναι ο λόγος που απάντησαν ότι η αποστολή ολόκληρου του κειμένου « δεν είναι δυνατή ».
Σχετικά με τη διάνοιξη του Καναλιού από τους Γάλλους σημειώνει ο έμπορος Κων/νος Μαυρικάκης5 ( 1883 –1967 ).
« Ενθυμούμαι όταν έγινε η κατοχή από τους Γάλλους οι οποίοι εκαθόταν εις την Σπιναλόγκα. Ένα σύνταγμα με συνταγματάρχη τον λεγόμενο Τεπορκέ ο δε Γαλλικός πολεμικός στόλος ευρίσκετο πάντοτε εις το Διανισκάρη, οπότε έκοψαν και το Κανάλι, διότι πρωτύτερα η συγκοινωνία με μεγάλα πλοία , εγενότανε μέσω του Νησού Κολοκύθας γύρωθεν. Τα πολύ μικρά βαρκάκια για ψάρεμα τα περνούσαν συρτά από την μιάν θάλασσαν εις την άλλη. Κατά την εσκαφή του Κανάλε ευρήκαν πάρα πολλά πράγματα τα οποία έβαλαν εις τα πολεμικά και τα επήγανε εις την Γαλλία. Όταν ανακάλυψαν τον Ναόν με τα μωσαϊκά εχαιρέτησαν με 21 κανονιοβολισμούς από την χαρά τους ».
Με τη διάνοιξη του Καναλιού μήκους 170 μ. , πλάτους 7,5-8 μ. υδάτινης επιφάνειας 1360 τ.μ. και βάθους 2μ. επικοινώνησε ο Κόρφος με τον κόλπο του Μεραμβέλλου και ο θαλάσσιος δρόμος με τον Άγιο Νικόλαο έγινε συντομότερος κατά 4 ναυτικά μίλια διευκολύνοντας σημαντικά την επικονωνία. Ο θαλάσσιος αυτός δρόμος ήταν η μοναδική δίοδος επικοινωνίας με τον Άγιο Νικόλαο μέχρι το 1955 που διανοίχτηκε ο δρόμος Αγ.Νικολάου – Ελούντας. Κάθε πρωί στις 08.00 απέπλεε ένα πετρελαιοκίνητο ή μηχανοκίνητο σκάφος 3-5 τόνων διέπλεε κοντά στις ακτές κατέπλεε σε μια ώρα στον Άγιο και επέστρεφε στις 2μμ Η διάνοιξη του Καναλιού συντόμευσε την απόσταση Σχίσμα Ελούντας – Άγιος Νικόλαος κατά 4 ναυτικά μίλια και διευκόλυνε τις επικοινωνίες .Η 6 ν.μ. διαδρομή Σχίσμα Ελούντας –Άγιος Νικόλαος διανύεται σε μία ώρα με μηχανοκίνητο σκάφος ενώ κάνοντας το γύρο του νησιού απαιτούνταν 2-2,5 ώρες με ταχύτητα 4-5 κόμβων. Για τη στερέωση και οριοθέτηση του Καναλιού δεξιά και αριστερά χρησιμοποίησαν μεγάλες λαξευμένες πέτρες από τον αρχαίο Ολούντα. Μόλις έγινε η διάνοιξη έφτιαξαν μικρή ξύλινη γέφυρα για να μπορούν οι Ελουδιανοί να έχουν πρόσβαση στις περιουσίες τους στο Νησί. Το 1935 φτιάχτηκε στο ίδιο σημείο ξύλινη κινητή πεζογέφυρα από τον Νεαπολίτη εργολάβο Κωστή Σπίθα. Οι συχνές ζημιές που πάθαινε η γέφυρα λόγω θαλασσοταραχών και η ανάγκη διέλευσης αυτοκινήτων προς το Νησί ανάγκασαν την Κοινότητα να κατασκευάσει το 1962 τη σημερινή γέφυρα από μπετό, 40μ. βόρεια από την ξύλινη6.
Το Κανάλι ένα ιδιαίτερα σημαντικό κομμάτι της Ελούντας βρίσκεται στον αρχαιολογικό χώρο του Ολούντος σ’ ένα τόπο ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους. Τα τελευταία χρόνια το Κανάλι έχει υποστεί σοβαρές ζημιές στα από πωρόλιθο κρηπιδώματά του, και έχει μειωθεί το βάθος του στο 1-1,30 μ λόγω των έντονων προσχώσεων. Επιτακτική κρίνεται η επανατοποθέτηση των λαξευμένων από πωρόλιθο ογκόλιθων που το οριοθετούσαν ενώ είναι αναγκαία νέα εκβάθυνσή του η οποία διευκολύνει το διάπλου των αλιευτικών και τουριστικών σκαφών και αυξάνει την υδάτινη διατομή του Καναλιού με αποτέλεσμα να επιτυγχάνεται καλύτερα η ανανέωση των νερών του Κόρφου7. Κρίνεται ακόμη επιτακτική η συνολική ανάπλαση της περιοχής με την ανάδειξη των αρχαιοτήτων του Ολούντος. Οι προσπάθειες του Δήμου για υποθαλάσσιες –αρχαιολογικές έρευνες είναι ασφαλώς προς τη σωστή κατεύθυνση, είναι το πρώτο αναγκαίο μεγάλο βήμα. Η Εφορεία αρχαιολογικών μνημείων ασφαλώς θα πρέπει να συνδράμει και να αφυπνιστεί από το λήθαργο. Η χείριστη κατάσταση του μωσαϊκού της Παλαιοχριστιανικής Βασιλικής του Πόρου είναι ενδεικτικό της μέριμνας της Πολιτείας μας προς την αρχαία μας πολιτιστική κληρονομιά. Μιας Πολιτείας και ενός λαού, κληρονόμοι και επίγονοι ενός σπουδαίου πολιτισμού. Ένα μνημείο που ανακάλυψαν οι Γάλλοι και « εχαιρέτησαν με 21 κανονιοβολισμούς από την χαρά τους » να υφίσταται την καθημερινή ανεπανόρθωτη φθορά του χρόνου, να έχει καταστραφεί ένα μεγάλο τμήμα του όπως δείξαμε σε προηγούμενη εικόνα και οι κάθε είδους υπεύθυνοι να αδιαφορούν. Οι καιροί οι μενετοί.
Παραπομπές
1.Κύριος εμπνευστής και εκτελεστής του έργου διάνοιξης του Καναλιού και Γάλλος διοικητής της Σπιναλόγκας Αιμίλιος Αμεντέ Ντυπουρκέ (Emile Amedee Dupourque ), υποπλοίαρχος της ναυαρχίδας του γαλλικού στόλου «Αmiral Charner ». Από αναφορές των ανωτέρων του μαθαίνουμε ότι ήταν πνεύμα ανήσυχο που διατηρεί πολύ καλές σχέσεις με τους κατοίκους, ιδίως με το Μητροπολίτη Πέτρας Τίτο. Συνεχώς εφεύρισκε τρόπους να κρατά το φρόνημα των ανδρών της φρουράς υψηλό.
2.Κοζύρη Μιχάλη «Αγώνες και θυσίες αιώνων» ,Αθήναι 1969
- Ιστορικό Αρχείο Κρήτης , ‘Πρωτόκολλον Αλληλογραφίας Διοικούσης Επιτροπής Μεραμβέλλου 1897-98’
4.Ασανάκη Πάρη , ‘Το Κανάλι του Πόρου-Το ιστορικό της διάνοιξης με βάση τα αρχεία του Γαλλικού Πολεμικού Ναυτικού’ , περιοδ. Ελούντα αρ. φύλ. 51 , Απρ.- Ιούν. 2006
5.Μαυρικάκης Κων/νος ,έμπορος ανέκδοτες σημειώσεις
- Το με αρ.πρωτ. 432 /20-12-1932 έγγραφο της Λιμενικής Επιτροπής Αγίου Νικολάου για τη διάθεση πίστωσις προς επισκευήν της Διώρυγος Ελούντος. Επίσης το με αρ. πρωτ. 432/20-12-1932 έγγραφο της Λιμενικής Επιτροπής Αγίου Νικολάου για τη διάθεση πίστωσις προς επισκευήν της διώρυγος Ελούντος.Επίσης έγγραφα καταστροφής της από το τσουνάμι του 1956.
7.Μαυρικάκη Κωστή ,Τεχνική Έκθεση στερέωσης,αποκατάστασης και εκβάθυνσης του διαύλου (Καναλιού) της Ελούντας, Μάιος 2003
Αρχεία – Βιβλιογραφία
Ιστορικό Αρχείο Κρήτης ‘Πρωτόκολλον Αλληλογραφίας Διοικούσης Επιτροπής Μεραμβέλλου 1897-98’
Αρχείο του Γαλλικού Πολεμικού Ναυτικού’
Αρχείο Κοινότητος Ελούντας
Αρχείο Εμπόρου Κ. Μαυρικάκη
πηγη:cretantimes.com