Ο Χριστός Ανέστη! Οι λαοί πότε;
… Γράφει η Ειρήνη Καζαμία
Στα τέλη του 7ου αιώνα π.Χ. στην Αθήνα επικρατούσε μεγάλη αναταραχή. Υπήρχαν σε εξέλιξη μακροχρόνιες και βίαιες εξεγέρσεις των πολιτών ενάντια τους ευγενείς λόγω του ότι Αθηναίοι πολίτες έχαναν την ελευθερία τους εξαιτίας χρεών. Γι’ αυτό οι Αθηναίοι κάλεσαν τον Σόλωνα να νομοθετήσει και να αποκαταστήσει την ειρήνη στην πόλη.
Ο Σόλων (639-559 π.Χ.περίπου) ήταν σημαντικός Αθηναίος νομοθέτης,
φιλόσοφος, ποιητής και ένας από τους επτά σοφούς της αρχαίας Ελλάδας.
Ανήκε σε πλούσια και αριστοκρατική οικογένεια που όμως είχε χρεοκοπήσει. Έτσι ο Σόλων αναγκάστηκε να ακολουθήσει τον πατέρα του στο επάγγελμα του εμπόρου, που του έδωσε την ευκαιρία να ταξιδέψει σε πολλά μέρη και να αποκομίσει γνώσεις και σοφία εκτός από πλούτο. Ήταν επίσης γενναίος μαχητής. Ήταν γενναιόδωρος και συμπονετικός. Αντίθετα από πολλούς ομοίους του, εκείνος δεν υποδούλωσε, ούτε πούλησε ως δούλους ανθρώπους που δεν μπορούσαν να αποπληρώσουν χρήματα που τους είχε δανείσει.
Εκείνα τα χρόνια την γη καλλιεργούσαν φτωχοί γεωργοί και δούλοι με αντάλλαγμα ένα μικρό μερίδιο από τη σοδειά. Αν η σοδειά ήταν κακή, το μερίδιο του φτωχού χωρικού ήταν πολύ μικρό για να θρέψει την οικογένεια του. Τότε αναγκαζόταν να δανειστεί χρήματα από το γαιοκτήμονα, συνήθως με άτεγκους όρους: αν ο δανειζόμενος δεν αποπλήρωνε το δάνειο, τότε εκείνος, η οικογένεια του και οι απόγονοι του θα ανήκαν στο δανειστή. Οικογένειες που είχαν υποδουλωθεί μπορούσαν να χωριστούν και να πουληθούν ξεχωριστά, ακόμα και σε κυρίους που ζούσαν σε απομακρυσμένα κτήματα.
Το 594 π.χ. οι μη αριστοκράτες στασίασαν εναντίον των αριστοκρατών. Σε μια πράξη προφανούς πολιτικής σοφίας – που σπάνια παρουσιάζεται στην ιστορία – οι δύο πλευρές συμφώνησαν να ορίσουν τον Σόλωνα ως διαιτητή τους, με απόλυτη εξουσία να διευθετήσει τη διαμάχη. Τον κατέστησαν επίσης άρχοντα, δηλαδή επικεφαλής της κυβέρνησης.
Οι αριστοκράτες θεωρούσαν τον Σόλωνα δικό τους άνθρωπο, λόγω συγγένειας και τάξης. Πίστευαν ότι θα έπαιρνε το μέρος τους. Αλλά και οι μη αριστοκράτες πλούσιοι έμποροι τον θεωρούσαν έναν από αυτούς – διότι ήταν έμπορος. Οι φτωχοί τον εμπιστεύονταν επειδή δεν είχε ποτέ συντρίψει κανέναν τους. Οι όμοιοι του αριστοκράτες προσδοκούσαν από αυτόν να βρει μια λύση με την οποία θα διατηρούσαν τα προνόμια, τις εξουσίες και τα πλούτη τους. Οι φτωχοί ήθελαν να κάνει αναδασμό, να δημεύσει δηλαδή τα κτήματα των πλουσίων και να τα διανείμει στους φτωχούς χωρικούς. Σε καμία ομάδα δεν έδωσε ότι προσδοκούσε. Σε έργα που διασώθηκαν ο Σόλωνας αφηγείται ότι πριν να ανακοινώσει τη νομοθεσία του τον αγαπούσαν όλοι. Ύστερα όμως, όπως λέει, όλοι τον μισούσαν.
Ποιο ήταν όμως το νομοθετικό έργο του: κατήργησε τους σκληρούς νόμους του Δράκοντα. Κατήργησε όλα τα χρέη μέσω της σεισάχθειας (σεισάχθεια: από το σείω που σημαίνει αφαιρώ και το άχθος που σημαίνει βάρος). Στα πλαίσια της σεισάχθειας (αποτίναξης βαρών), ο Σόλων ελευθέρωσε τους άντρες που είχαν εξανδραποδιστεί μαζί με τις οικογένειες του επειδή δεν είχαν πληρώσει τα χρέη τους. Έφερε στην Αθήνα και επαναπάτρισε όσους είχαν πουληθεί σε άλλες περιοχές. Έθεσε εκτός νόμου το δανεισμό με ενέχυρο το σώμα.
Όμως ο Σόλωνας δεν έκανε το λάθος που έμελλε να κάνουν οι κομουνιστές το 1917 στη Ρωσία: δε δήμευσε τα κτήματα των πλουσίων. Τους επέτρεψε να παραμείνουν πλούσιοι και να συνεχίσουν να ασκούν τις ικανότητες τους για να αναπτυχθεί η οικονομία. Ωστόσο, έδωσε πολιτική δύναμη στους φτωχούς οι οποίοι μπορούσαν με αυτό τον τρόπο να προστατεύονται από την καταπίεση. Αυτή είναι η πεμπτουσία των σύγχρονων δημοκρατιών.
Συνολικά ο Σόλων ρύθμισε πάνω σε νέες βάσεις το δημόσιο, το ιδιωτικό και το ποινικό δίκαιο. Οι νόμοι του δημοσιεύτηκαν ίσως το 592/1 π.Χ. καταγραμμένοι σε ξύλινες τετράγωνες στήλες, οι οποίες στένευαν προς τα πάνω και στρέφονταν γύρω από άξονα, γι’ αυτό και ονομάστηκαν “άξονες” ή “κύρβεις” ήταν τοποθετημένοι σε δημόσια σημεία και μπορούσαν να τους διαβάζουν οι πολίτες. Η νομοθεσία του απέκτησε φήμη και επέδρασε θετικά στην εξέλιξη του δικαίου αλλά και στην κοινωνική, οικονομική, πολιτική και πολιτειακή εξέλιξη της Αθήνας. Δίκαια ο Σόλων θεωρείται πατέρας του αστικού δικαίου.
Καθώς εξελίσσονταν τα πράγματα, την πραγματική εξουσία ασκούσε η Εκκλησία του Δήμου, όπου κάθε πολίτης, πλούσιος ή φτωχός, είχε δικαίωμα ψήφου. Σε ότι αφορά την φορολογία, οι πιο φτωχοί απαλλάσσονταν τελείως. Η Τρίτη τάξη πλήρωνε τη βασική φορολογία, η δεύτερη τάξη φορολογούνταν με το διπλάσιο της βασικής οι δε ευγενείς, τα μέλη της πρώτης τάξης, της πλουσιότερης, πλήρωναν 2,4 φορές πάνω από τη βασική φορολογία. Με αυτόν τον τρόπο εισήγαγε την πρώτη αναλογική φορολογία εισοδήματος στην ιστορία.
Ο Σόλων, για να αποφύγει μεταβολές της νομοθεσίας του και για να μην αναμειχθεί στην εφαρμογή της, απεδήμησε για δέκα χρόνια. Στην ενέργειά του αυτή διακρίνεται μία πρώτη εφαρμογή της διάκρισης της νομοθετικής από την εκτελεστική εξουσία. Κρίνοντας από την τυραννία του Πεισίστρατου και των διαδόχων του, που εγκαθιδρύθηκε το 561 π.Χ. και διάρκεσε ως το 510 π.Χ., οι μεταρρυθμίσεις του Σόλωνα φαίνεται πως δεν αντιμετώπισαν πλήρως τα προβλήματα που επιδίωκαν να λύσουν. Η ουσία τους όμως διατηρήθηκε και μετά το τέλος της τυραννίας και απετέλεσε το θεμέλιο πάνω στο οποίο εδραιώθηκε η κλασική αθηναϊκή δημοκρατία.
Ο Σόλων κατά τη διάρκεια των δέκα χρόνων της αυτοεξορίας του επισκέφτηκε, μεταξύ άλλων, και το βασιλιά των Σάρδεων Κροίσο, ο οποίος τον ρώτησε αν γνώριζε κανέναν άνθρωπο πιο ευτυχισμένο από αυτόν. Ο Σόλων του ανέφερε τρεις περιπτώσεις ευτυχισμένων ανθρώπων και τον συμβούλεψε με το γνωστό: «Μηδένα προ του τέλους μακάριζε» (μη μακαρίζεις κανέναν, πριν το τέλος του). Όταν ξαναγύρισε στην Αθήνα, τη βρήκε σε πολύ καλή κατάσταση χάρη στα δικά του νομοθετικά μέτρα και πέθανε ευτυχισμένος σε βαθιά γεράματα.
Θα μου πείτε μάθημα ιστορίας έχουμε σήμερα; Θα σας απαντήσω ναι, γιατί πρέπει να μελετάμε την ιστορία μας, όχι μόνο για να την μαθαίνουμε, αλλά και να διδασκόμαστε από αυτήν. Και το συμπέρασμα είναι ότι οι κοινωνίες προχωράνε μπροστά, δημιουργούν πολιτισμό και ευημερούν, όταν βασίζονται στην δικαιοσύνη, την ισοπολιτεία, την δημοκρατία. Ζούμε στην χώρα που γέννησε την δημοκρατία και δεν πρέπει να το ξεχνάμε ούτε να επιτρέπουμε την κατάλυση ή καταστρατήγηση της. Μόνο έτσι θα οικοδομήσουμε την νέα Ελλάδα. Για να μας αξίζει και να της αξίζουμε σαν ελεύθεροι πολίτες.
ΕΙΡΗΝΗ ΚΑΖΑΜΙΑ
