in ,

Το ντοκιμαντέρ «Στην Ελόντα»

 
«Ολούς» είναι το αρχαίο όνομα της πόλεως που βρισκόταν περίπου στη θέση της σημερινής Ελούντας. Συγκεκριμένα, ερείπια της πόλεως αυτής βρίσκονται βυθισμένα στα νερά στη σημερινή θέση Πόρος. Είναι μια περιοχή κοντά στο κανάλι της Ελούντας.
Η Ολούς αναφέρεται σε αρκετά αρχαία ελληνικά κείμενα και ήταν γνωστή για το λατρευτικό ξόανο της θεάς Βριτομάρτεως, που κατά τον Παυσανία, ήταν έργο του Δαιδάλου, όπως σημειώνει σχετικά ο αρχαιολόγος Δαβάρας.
Το αρχαίο όνομα έγινε Ελόντα κατά την περίοδο της Ενετοκρατίας στην Κρήτη πριν πάρει τη σημερινή του μορφή. Οι Ενετοί αναφέρονταν στην περιοχή με το άρθρο «στην». Το νησάκι που βρίσκεται στην είσοδο του φυσικού λιμανιού της Ελούντας πήρε το όνομά του «Σπιναλόγκα» από την έκφραση «στην Ελόντα», επειδή η έκφραση αυτή ήταν πιο οικεία στους Ενετούς, αφού τους παρέπεμπε στο ομώνυμο νησάκι της Βενετίας και έκτοτε καθιερώθηκε.
Τρεις είναι οι λόγοι για τους οποίους μπορεί να ασχοληθεί σήμερα κάποιος  με το νησάκι αυτό.
Ο πρώτος είναι το Ενετικό κάστρο που δημιουργήθηκε από τους κατακτητές Ενετούς, ως ναυτική βάση, σε δυο φάσεις, γιατί σχεδιάστηκε για να αντιμετωπίζει τα σύγχρονα όπλα της εποχής του, δηλαδή τα κανόνια (1579-1583 και 1585). Είναι ένα από τα πιο καλά διατηρημένα ενετικά κάστρα στη Μεσόγειο.
Ο δεύτερος, που είναι και ο κυρίαρχος όταν αναφερόμαστε και μόνο στο όνομα «Σπιναλόγκα», είναι ότι ο ξερόβραχος αυτός από το 1904 έως το 1957 υπήρξε τόπος κοινωνικού αποκλεισμού. Ήταν ένα αποθετήριο λεπρών με εγκλεισμό.
Ο τρίτος λόγος έχει να κάνει με τις συνέπειες στη σύγχρονη κοινωνία και δεν είναι ανεξάρτητος από τους δυο προηγούμενους. Πραγματικά, για τους λόγους που προαναφέρθηκαν, και κυρίως λόγω του δεύτερου, έγινε πόλος έλξης για τους τουρίστες, με συνέπεια, σε συνδυασμό με το φυσικό περιβάλλον και το κλίμα της περιοχής, να επηρεάσει  σημαντικά την τουριστική ανάπτυξη της ευρύτερης περιοχής. Ιδιαιτέρως δε κατά τα τελευταία χρόνια, όπου η Σπιναλόγκα έγινε θέμα σε μυθιστόρημα παγκόσμια κυκλοφορίας και σήριαλ στην τηλεόραση.
Δεν είναι βέβαια πρωτότυπο ένας τόπος μαρτυρίου να γίνεται επίκεντρο τουριστικής εκμετάλλευσης. Ας θυμηθούμε πρόχειρα την περίπτωση του Αλκατράζ. Αξίζει όμως να ξύσουμε λίγο την επιφάνεια και να αντικρύσουμε αυτό που κρύβεται πίσω από την εντυπωσιακή σημερινή εικόνα της Σπιναλόγκας. Να μάθουμε την ιστορία της για να δούμε πως επηρέασε την περιοχή. Να αποκτήσουμε αυτογνωσία, ώστε να την αντιμετωπίζουμε με σεβασμό και να αποφύγουμε λάθη του παρελθόντος. Και ασφαλώς να την εντάξουμε αποτελεσματικότερα στις σημερινές μας δραστηριότητες αφού το μνημείο στο σύνολό του αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι του κοινωνικού και του πολιτιστικού γίγνεσθαι της περιοχής.
Το ντοκιμαντέρ «Στην Ελόντα» συνδέεται σε ένα βαθμό με τον Νομπελίστα Charles Nicolle και άλλους σημαντικούς Γάλλους διανοούμενους. Πιο συγκεκριμένα έχει ενσωματώσει αποσπάσματα από τρία Γαλλικά φιλμ μοναδικά ντοκουμέντα για την περιοχή και την ιστορία της. Έχει καταγράψει, επίσης, τις σημαντικότατες μαρτυρίες του φίλου μας Maurice Born για το μνημείο και τον κοινωνικό αποκλεισμό που συνδέεται με τη Σπιναλόγκα.
Αναφέρουμε τα φιλμ και τους δημιουργούς τους: «Une visite en Crete» των Charles Nicolle και Georges Blanc, του 1927,  «La Crete sans les dieux» των Rene Zuber και Roger Leenhardt, του 1934 και το φιλμ «L’ Ordre» των Jean-Daniel Pollet και Maurice Born, του 1974.
Η μουσική που ακούγεται είναι του Σταύρου Ξαρχάκου ενώ αυτοσχεδιάζει στο λαούτο και τη λύρα ο Μιχάλης Υγειονομάκης. Σενάριο, σκηνοθεσία, μοντάζ και αφήγηση ο Γιάννης Σταμέλος.
Η διάρκειά του είναι 56 λεπτά.
Ι.Σταμέλος